Hello NEw
मानव अधिकारको परिभाषा दिदै यसका विशेषता एवं सिद्धान्तहरु बारे चर्चा गर्नुहोस्
प्रश्न : मानव अधिकारको परिभाषा दिदै यसका विशेषता एवं सिद्धान्तहरुको चर्चा गर्नुहोस् ।
“A Right Which is Believed to Belong to Every Person”
मानव अधिकार मानिसको जन्मसिद्ध अधिकार हो । मानिसलाई मानवोचित किसिमले जिवनयापन गर्न आवस्यक पर्ने अधिकार नै मानव अधिकार हुन् । मानवको झुन्डले नै समाज बनेको हुन्छ र समाज को आवश्यकता अनुसार नै सबैले समान रुपमा मानवोचित व्यवहार प्राप्त गर्नुपर्दछ भन्ने मान्यतालाई मानव अधिकारले सम्बोधन गर्दछ । कुनै पनि मानिस जन्मिएपछी स्वतन्त्रताको खोजि गर्दछ त्यसरी नै मानव अधिकारले मानिसको स्वतन्त्रता र सुख प्राप्ति व्यक्तिका नैसर्गीक अधिकार हुन भन्ने कुरालाई जोड दिन्छ ।
मानव अधिकारलाई यसरी पनि वुझ्न सकिन्छ:
- मानव अधिकार मानवजातिको नैसर्गिक अधिकार हो, जुन जँहासुकै वस्ने मानिसलाई प्राप्त हुन्छ,
- मानिसको जिवनयापन गर्ने आधारभुत आवश्यकतासंग जोडिएको विषय हो,
- मानव अधिकार मानिसको सार्वभौम आवश्यकता हो,
- यो मानविय मुल्य र मर्यादासँग सम्बन्धीत हुन्छ,
- मानव अधिकार मानविय विकास, अस्तित्व र पहिचानको आधारशिला हो,
- मानव अधिकारको अभावमा मानव जातिको अस्तित्व नहुन सक्दछ,
- मावमात्र भएर मानवलाई प्राप्त हुने नैसर्गिक अधिकार हो,
- मानव अधिकार सर्वव्यापी, अहरणीय र अभिभाज्य विषय हो,
मानव अधिकारका आधारभुत सिद्धान्त तथा विशेषताहरु:
Basic Principle and Characteristics of Human Right
| Principle of Universality (विश्वव्यापकताको सिद्धान्त) | मानव अधिकार विश्वव्यापि हुन्छ । मानव अधिकार सम्बन्धी अधिकार विश्वका जुनसुकै व्यक्तिलाई पनि प्राप्त हुन्छ । (Human Right belong to all people) |
| Principle of Inalienable | मानव अधिकारलाई अन्यत्र सार्न सकिदैन । (Human Right cannot be Taken Away) |
| Principle of Interconnected | मानव अधिकार एक अर्कासंग सम्बन्धीत हुन्छ । (Human Right are dependent on one another) |
| Principle of Inherent Rights (जन्मसिद्ध अधिकारको सिद्धान्त) | मानव अधिकार जन्मसिद्ध हुन्छ । जन्मनासाथ प्राप्त भई मृत्यु पर्यान्त सम्म लागु हुन्छ। |
| Principle of Indivisble (अभिभाज्यताको सिद्धान्त) | मानव अधिकारा अभिभाज्य हुन्छ। जुन एक अर्कासंग जोडिएर आएको हुन्छ । |
| Principle of Inviolable (अहरणीयताको सिद्धान्त) | विश्वव्यापि मान्यता, कानुनी आधार भन्दा बाहिर गएर मानव अधिकारको उलङघन गर्न नपाईने । |
| Principle of Equity (समानताको सिद्धान्त) | मानव अधिकारले मानवमाथिको व्यवहार समान हुनपर्दछ, अधिकारहरु समानरुपमा उपभोग गर्न पाउने कुरा लाई जोड दिन्छ । |
| Principle of Non Discriminatory (भेदभाव रहितताको सिद्धान्त) | मानव मानव बिचमा जात जाती, भाषा, धर्म, संस्कृति वा अन्य कुनै आधारमा भेदभाव गर्नुहुदैन भन्ने कुरालाई जोड दिन्छ । |
| Principle of State Obligation (राज्यको दायित्वको सिद्धान्त) | राज्यको स्थापना नै मानवका आवश्यकता पुरा गरी मानविय अस्तित्वको रक्षा गर्नका लागि भएको हुँदा यो राज्यको दायित्व हो |
| Principle of Development (विकासको अधिकारको सिद्धान्त) | आजको युगमा विकासविना मानविय अधिकारहरु संरक्षण हुन नसक्ने कुरा पुष्टी हुदै गईरहेको पाईन्छ। त्यसैले मानव अधिकारको रक्षाका लागि समावेशी एवम् समानुपातिक विकासको आवस्यकता रहेको पाईन्छ । |
अतः मानव अधिकार नैसर्गिक, अहरणीय प्राकृतिक अधिकार हो । मानविय सम्मान (Human Dignity), मानविय मुल्य (Human Value), र मानविय सम्बन्ध (Human Relation) स्थापित गर्ने माध्यमको रुपमा मानव अधिकारलाई लिन सकिन्छ । मानव अधिकारले समानता, समावेशिकरण, आत्मानिर्णयको अधिकार, स्वतन्त्रता जस्ता विषयलाई समेटेको हुन्छ । त्यसैले विश्वव्यापी मानव अधिकार सम्बन्धी घोषणापत्र अनुसार विश्वका सबै राष्ट्रले आ-आफ्नो क्षेत्रबाट सक्रिय भुमिका निर्वाह गर्नुपर्ने देखिंन्छ ।
